Bożonarodzeniowe wróżby
Boże Narodzenie było także czasem wróżb. Wierzono, że dobry nastrój tego dnia zwiastował wyjątkowo dobry rok. Spod obrusa ciągnięto słomki. Im dłuższa i świeższa, tym więcej pomyślności czekało danego człowieka w następnym roku. Pokrzywiona symbolizowała kręte życie. W świętego Szczepana kawalerowie obsypywali panny święconym ziarnem owsa. Niektórzy rzucali się też kutią. Im więcej przylepiło się do panny, tym większe miała powodzenie.

- Prawdziwa choinka powinna mieć tylko własnoręcznie robione ozdoby – uważa Maria Kowalczuk z Iłży.

Prawdziwa choinka, a na niej ręcznie robione ozdoby. Stół nakryty sianem z wigilijnymi przysmakami. Słychać kolędy, są wigilijne obrzędy i wspomnienia przy trzaskającym ogniu. Najstarsi iłżanie opowiedzieli nam o zwyczajach i obrzędach bożonarodzeniowych.

Atmosfera iście świąteczna i magiczna. Opowieści i wspomnienia przeplatają się ze starymi kolędami. Wszyscy z nostalgią na chwilę odpływają przed laty kiedy Boże Narodzenie miało zdecydowanie bardziej religijny niż obecnie wymiar.

SIANO PRZEDE WSZYSTKIM

Przy wigilijnym stole w Muzeum Regionalnym w Iłży zasiedli: Stanisław i Rozalia Siwiec, Maria Kowalczuk i Krystyna Mucha. Wszystkie panie to przedstawicielki ginącej już plastyki obrzędowej. A pan Stanisław przedstawiciel malarstwa prymitywnego i były członek zespołu Józefa Myszki.

Już na samym początku spotkania rozległo się: "Hej kolęda, kolęda”, którą mocnym głosem zaśpiewał pan Stanisław. Po chwili wzruszeni śpiewali już wszyscy.

- To były czasy – wspominali zebrani. – Teraz coraz rzadziej rodziny wspólnie śpiewają, tradycji w domach coraz mniej.

- Dawniej nie do pomyślenia było położyć opłatek na talerzu – mówiła pani Rozalia. – Musiał leżeć na sianku, a wieczerza rozpoczynała się przy świetle świec. Kiedyś w ogóle wykładało się słomę pod stołem i sianko pod obrusem. Sianko było bardzo ważne.

Przed laty podczas świąt nie mogło zabraknąć snopów zboża, słomy i siana. Snopki ustawiano w rogach izby lub wieszano u powały, siano kładziono pod stołem. Słoma była rozścielana na całej podłodze, czasem przykrywano nią ławy, na których siedzieli gości wigilijni. To wszystko na pamiątkę narodzenia się Dzieciątka w stajence i w intencji obfitych zbiorów.

- Pamiętam jak tata młócił cepem słomę, aż była prościutka, przynosił do domu i stawiał w rogu – wspomina pani Rozalia. – Rzucał potem źdźbła na belkę i ile ich się zatrzymało tyle zboża miało obrodzić w przyszłym roku. Po świętach owijano tym sianem drzewka owocowe, żeby obrodziły.

SMACZNA TRADYCJA

Podczas spożywania wigilijnych potraw nie mogło się obyć bez rozmowy na temat tradycyjnych świątecznych potraw.

- Przez cała wigilię obowiązywał post – wspomina pani Maria. - Nie można było nic zjeść aż do wigilijnej wieczerzy. A do stołu zawsze siadano dopiero, gdy zabłysła pierwsza gwiazda.

Wieczerzę rozpoczynała najstarsza osoba rodzinie, która odczytywała fragment Pisma Świętego. Później rozpoczynało się dzielenie opłatkiem.

- Zanosiliśmy go również zwierzętom, bo one też były przy żłobie Jezusa kiedy się rodził – mówił pan Stanisław. – Dawało się też koniom, choć niektórzy uważali, że nie powinno się, bo nie były przy żłobie Jezusa.

Na świątecznych stołach gościły tradycyjne potrawy.

- Było skromniej, przyrządzało się między innymi kutię, barszcz z grzybami, kluski z makiem, pierogi ze śliwkami i z grzybami i z kapustą a także łamańce z makiem – opowiada pani Rozalia.

W niektórych regionach gospodynie wkładały w pierogi pieniądze. Kto na nie trafił miał zapewniony dobrobyt.

- A po pasterce wszyscy biegli do spiżarni najeść się kiełbasy, nigdy tak nie smakowała – wspomina pani Krystyna. – U mnie w domu nie można było jeść ciasta, jedliśmy je dopiero po pasterce – dodaje pani Rozalia.

WŁASNORĘCZNE OZDOBY

W izbie muzeum w Iłży dookoła poustawiane były przeróżne stroiki przygotowane przez gości. Na choince ręcznie robione ozdoby, które dziś coraz rzadziej goszczą na świątecznych drzewkach.

- Wyparły je nowoczesne bombki i światełka – mówiła pani Rozalia, która przygotowała pięknego pająka wiszącego pod sufitem. - Moja mama zawsze przygotowywała kwiaty z bibuły. Tata przynosił choinkę, odcinało się gałązki, przywiązywało do nich kwiaty zrobione przez mamę. To były najpiękniejsze ozdoby.
W niektórych domach zawieszano podłaźniczkę czyli choinkę z uciętym wierzchołkiem, przybraną jabłkami i orzechami, barwnymi ozdobami z papieru, słomianymi łańcuchami. Miała chronić od złych mocy.

KULTYWOWAĆ TRADYCJĘ

A czego na święta życzą sobie nasi rozmówcy?

- Żeby ta nasza świąteczna tradycja przetrwała – mówią zgodnie. – Zresztą nie tylko ta świąteczna, trzeba pamiętać o naszej dawnej kulturze. Niestety nie potrafimy się przebić z naszą kulturą. Teraz wszystko idzie z zachodu i komercjalizuje święta a pośpiech nie sprzyja kultywowaniu naszych dawnych, przepięknych i bogatych tradycji.

Jednak na przekór wszystkiemu pani Rozalia, Krystyna i Maria starają się przekazać swoją wiedzę kolejnym pokoleniom.

- Byłam kilka razy w szkole i pokazywałam uczniom jak robi się piękne ozdoby choinkowe, wielkanocne i nie tylko. Uczę też 12- letnią wnuczkę Patrycję – opowiada pani Rozalia. – Bo ja nigdy nie umiałam pięknie mówić, moje wyroby zawsze mówiły za mnie.